کد مطلب:223644 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:237
مختصری راجع به وضع تاریخی و سازمان اداری استان خراسان
وجه تسمیه: خراسان مركب از كلمه خور بمعنای خورشید و آسان یعنی طلوع و از تركیب آن مقصود آنست كه خراسان محل طلوع آفتاب می باشد. این سرزمین بواسطه ی موقعیت جغرافیائی و وفور محصولات كشاورزی در دوره های مختلفه تاریخی دارای اهمیت نظامی و سیاسی و بازرگانی بوده و همیشه در مقابل هجوم قبایل وحشی بمنزله ی سد مستحكمی بشمار می رفته و هنوز هم این موقعیت را حفظ نموده است. وسعت خراسان تا زمان نادرشاه افشار خیلی زیاد و حدود آن از آمودریا تا هندوكش و شامل ماوراءالنهر و سجستان بوده است و راجع به خراسان در كتاب نزهةالقلوب چنین نوشته شده: «مملكت خراسان درو چند شهر است حدودش تا بالا و ولایت قهستان و قومس و مازندران و مفازه ی خوارزم پیوسته است حقوق دیوانیش در زمان سابق داخل ایران بودی در عهد طاهریان قریب هزار تومان بوده است اما در زمان دولت مغول چون اغلب اوقات وزرا و كتاب دیوان اعلی خراسانی بوده اند خراسان قهستان و قومس و مازندران و طبرستان را مملكتی علیحده گرفته اند و حسابش جداگانه و كمتر چیزی بر پادشاهان عرض می كرده و بدین حیله هر سال بمدد خرج لشكر خراسان بیست تومان از این ولایت می ستاده اند تا در عهد سلطان ابوسعید وزیر خواجه غیاث الدین امیر محمد رشیدی طاب ثراه بر این حال اطلاع یافت دیگر وجوهی از این ولایات بدیشان نداد و بر آن بود كه آن مملكت را اموال معین گردانیده و اخراجات مقرری ولایات و اقطاع لشكرها دیگر مصالح آنجائی را وضع كرده مابقی را بوجه خزانه ی عامره داخل محاسبات این ولایت گرداند زمانه امانش نداد و بر آن قرار نماند. [1] .
در زمان ساسانیان خراسان بنام ایرانشهر مشهور و فرمانروای آنرا سپهبد می نامیدند كه به چهار ناحیه مهم تقسیم می شد: مرو - بلخ و تخارستان - هرات و بوشنج و بادخیز و سجستان - ماوراءالنهر - پس از حمله اعراب بر ایران خراسان تا 42 هجری مستقل بوده در این تاریخ كه در زمان معاویه می باشد سرداران عرب آنجا را تسخیر نمودند و محل مزبور تا سال 205 هجری در تحت تسلط اعراب بود تا در این زمان طاهر ذوالیمینین بر خراسان استیلا یافته و دست خلفای عرب را از آن سرزمین كوتاه كرد و در سال 283 هجری عمرولیث صفاری خراسان را
[ صفحه 21]
ضمیمه سیستان نمود و در سنه 287 اسمعیل سامانی آنرا فتح كرد و پس از آن بترتیب سلاطین غزنوی و سلجوقی و خوارزمشاهی و مغول و تیموریان بر آن تسلط یافتند و مخصوصا خاك خراسان در زمان فتنه مغول آسیب فراوان دیده و اغلب شهرهای مهم و آبادیهای آن خراب و اهالی بی گناه قتل عام شدند و در زمان سلاطین كه اهل تشیع بودند به استان خراسان توجه مخصوصی نموده و می توان گفت آبادی مشهد از آن تاریخ شروع شده كه مورد توجه شیعه قرار گرفته و قبر مقدس امام رضا علیه السلام مزار عمومی و رسمی گشت است و برای تسهیل مسافرت زائرین آستان قدس رضوی بامر شاه عباس جاده خراسان تعمیر و در عرض راه كاروانسراها و آب انبارهای متعدد ساخته شد.
نادرشاه افشار نیز چون از اهالی خراسان بود نسبت بآبادی آنجا علاقه داشته است ولی بعد از آنكه نادرشاه در فتح آباد قوچان بقتل رسید احمدخان ابدالی مشهور به درانی كه فرمانده قوای افغان و ازبك در قشون نادرشاه بود بعنوان خونخواهی نادرشاه قیام نموده وعده ی از افشاریان را مقتول و سایر لشكریان نادر را غارت نموده بقندهار رفت و در این موقع تقی خان شیرازی كه مالیات سند و پنجاب را جمع آوری نموده بود بقندهار وارد و نقود و اموال بیشماری كه همراه داشت بدست احمدخان ابدالی افتاد و مشارالیه بدینوسیله قوت مالی گرفته و توانست بر كابل و سایر نواحی دست یابد و از آن پس بنام احمد شاه نامیده شد و پیشاور را هم فتح كرد و پس از نظم داخلی افغانستان عازم لاهوت شد و آنجا را نیز مسخر ساخته و با احمد شاه گورانی معاهده ای بسته و قرار شد ایالاتیكه نادرشاه از هندوستان گرفته بود جزو افغانستان شود و سپس قصد تسخیر هرات را نموده در این وقت حاكم هرات از جانب شاهرخ میرزای افشار امیرخان
عرب توپچی سابق نادرشاه بود پس از محاصره شهر و ایجاد قحطی ناچار تسلیم شدند و امیرخان كشته شد و احمدشاه درانی بعد از فتح هرات بقصد تسخیر مشهد عزیمت نموده و پس از چهارماه محاصره شهر با شاهرخ میرزا مصالحه نموده و بجانب نیشابور رفت و حاكم نیشابور بحسب ظاهر اطاعت نموده ولی درصدد مقاومت بوده تا هنگام زمستان و فرارسیدن سرمای سخت با مشارالیه به نبرد پرداخت و لشكریان افغان كه در سرما تاب مقاومت نیاوردند با جا گذاردن آذوقه و مهمات بسمت هرات مراجعت و تا رسیدن بمحل قریب هشت هزار از اردوی او تلف شدند و احمد شاه مجددا بقصد تلافی قوای زیادی گردآوری و برای تسخیر خراسان حركت كرد ولی پس از ششماه محاصره مشهد موفقیت نیافته وعده زیادی از قوای او كه به
[ صفحه 22]
طرف سبزوار و بسطام رفته بودند در بین راه بقوای محمد حسنخان دولو كه از سواران قاجار بودند مصادف و تلفات زیاد داده و منهزم شدند و احمد شاه هم از محاصره مشهده خسته شده و با شاهرخ میرزا مصالحه نمود.
بنابراین افغانستان كه تا آن تاریخ قرن 12 جزو خاك ایران بوده بتوسط احمد شاه درانی مجزا و مستقل گردید ولی با وجود این ایالت هرات جزو خاك ایران بوده و حكام آن از طرف پادشاهان ایران تعیین و مالیات آن بخزانه دولت و اصل می گردید و در سال 1210 هجری كه آقا محمدخان قاجار برای سركوبی نادرمیرزا پسر شاهرخ به خراسان لشكر كشید نادرمیرزا به هرات فرار نموده و شاهزاده محمود حاكم هرات نسبت به آغا محمدخان اظهار اطاعت كرده و هدایائی برای او فرستاد و بنام شاه قاجار مسكوكات هرات را سكه زد.
در زمان فتحعلی شاه نیز دو مرتبه حاكم خراسان برای جمع آوری مالیات بهرات رفته و فیروزالدین میرزا حاكم آنجا مالیات و خراج مقرری را پرداخت نموده تا در سال 1232 هجری كه فتح خان وزیر شاه محمود امیر كابل هرات را تسخیر و بقصد مشهد عزیمت كرد شجاع السلطنه حاكم خراسان با او جنگیده و در محل كافر قلعه شكست سختی بر او وارد و فتح خان مغلوب و فراری گردید و مجددا در سال 1236 هجری مالیات های عقب افتاده هرات وصول گردید در سال 1249 محمد میرزا پسر عباس میرزای ولیعهد برای تنبیه والی هرات آنجا را محاصره ولی چون در آن موقع پدرش فوت كرد با حاكم هرات صلح كرده و پس از اخذ مالیات برای اشغال مقام ولیعهدی به تهران آمد.
و در موقعی كه محمد میرزا بسلطنت رسیده بود كامران میرزا حاكم هرات از دادن مالیات استنكاف نموده و در سال 1253 محمد شاه به هرات اردو كشی نمود و آنجا را محاصره نموده ولی بدبختانه در این تاریخ چون انگلیسها از تسلط ایران بر هرات كه معبر هندوستان است بیمناك بودند با شاهزاده كامران میرزا مساعدت مالی و لشكری نموده و چون نتیجه نگرفتند بر خلاف معاهده سال 1194 شمسی كه مطابق با 1230 هجری است و بموجب آن دولت انگلیس متعهد بود در جنگ میان ایران و افغان مداخله نكند بمداخله پرداخته و حتی ناوهای جنگی خود را بجزیره خارك فرستاد و محمد شاه را مجبور بترك محاصره هرات نمود (در سال 1254 هجری) در این موقع دولت انگلیس رسما برای تصرف افغانستان اقدام و پس از جنگهای خونین افغانستان و یكقسمت از حاشیه شرقی ایران را تصرف نمود ولی اهالی غیور
[ صفحه 23]
افغانستان زیر بار تسلط انگلیسها نرفته و پس از جنگهای متعدد و خونین انگلیسها را وادار بترك خاك افغانستان نمودند.
پس از كامران میرزا یار محمدخان وزیر و حاكم هرات شد و پس از او در سال 1268 محمدخان بجای پدر حاكم هرات شد و به ناصرالدین شاه اظهار اطاعت كرد ولی دوست محمدخان كه رقیب او بود متوسل به انگلیسها شده و بر ضد محمدخان و دولت ایران بكمك قوای انگلیسی شورش نمود در همین اوان اهالی هرات بر محمدخان شوریده و بجای او محمد یوسف میرزا را كه از مشهد بهرات رفته بود و از شاهزادگان ایرانی بوده بحكمرانی هرات برگزیدند و ناصرالدین شاه نیز حسام السلطنه حاكم خراسان را مأمور سركوبی دوست محمد كه از طرف انگلیسها تقویت می شد كرد و در سال 1272 شهر غوریان تسلیم شده و هرات تحت محاصره درآمد و پس از مدتها جنگ در 25 صفر 1273 هجری شهر هرات بتصرف قوای ایران درآمد و در همین موقع بیشتر خوانین و رؤسای طوائف افغانستان نزد حسام السلطنه رفته و اظهار اطاعت كردند ولی چون انگلیسها با تصرف هرات از طرف ایران موافق نبوده و آنرا مخالف سیاست استعماری خود در هندوستان می دانستند با دوست محمدخان مجددا معاهده بسته و با دادن پول و مهمات جنگی او را وادار بجنگ با ایران نموده و بعلاوه ناوهای جنگی خود را بر خلاف اصول بین المللی دوباره بآبهای خلیج فارس فرستادند و پس از مدتی زد و خورد و اعمال نفوذ سیاسی از ناحیه انگلیسها عاقبت ناصرالدین شاه را وادار بتخلیه هرات نمودند.
بنابراین آنچه گفته شد از دست رفتن ایالت هرات بواسطه اعمال نفوذ سیاسی و استعماری دولت انگلیس بوده كه از 300 سال قبل بوسائل مختلفه درصدد تضعیف دولت ایران برآمده و همیشه از راه حیله و با دسایس مختلفه تفكیك قسمتهای مختلفه خاك ایران را بر خلاف موازین حقوق بین المللی فراهم ساخته اند و همین سیاست را دوباره بلوچستان و بحرین و جزایر خلیج فارس نموده اند كه در محل خود بتفصیل اعمال نفوذ خلاف قانون انگلیسها توضیح داده شده و اینك نیز در مورد تفكیك هرات از ایران نیز قدری به تفصیل پرداخته و با دلایل ثابت نمود كه همیشه دولت انگلیس با اعمال نفوذ سیاسی و نظامی در كارهای دولت ایران مداخله نموده است سیاست استعمار و استثمار اجانب كشور عزیز ما را از هستی و فضیلت ساقط نموده و ملیت ما را هم آغشته بخونهای ناپاك كرده تا بدین انحطاط رسیده است و جبران آن فقط با عصبیت دینی میسر است و بس!؟
[ صفحه 24]
سازمان اداری خراسان
استان خراسان از لحاظ قانون تقسیمات كشور مركز از شهرستانهای مشهد - قوچان درگز - بجنورد - نیشابور - سبزوار - تربت حیدریه - بیرجند - فردوس - كاشمر - گناباد بوده و از حیث سازمان اداره كل آمار و ثبت احوال بادارات آمار مشهد - سبزوار - نیشابور - قوچان - بجنورد - تربت حیدریه - تربت جام - كاشمر - گناباد - طبس - بیرجند تقسیم و این تقسیم نسبتا پایدار است تا سیاست روز چكند؟! و من حیث المجموع استان خراسان از 11 شهرستان و 136 دهستان و 6413 قریه تشكیل شده و جمعیت آن تا آخر سال 1329 بالغ بر 2303311 نفر می باشد. [2] .
خراسان شرق هندوستان است و از آبادی های خاور میانه بشمار می رود، خراسان در تاریخ سیاسی خود تحولاتی دیده مدتی ماوراءالنهر جزو مملكت خراسان بوده «سال 372 هجری» و مركز فرمانروائی آنجا بخارا بوده و در تاریخ پادشاه خراسان را «ملك شرق» می گفتند نیشابور بزرگترین شهرهای ایران بشمار می رفته كه 6 میلیون جمعیت داشته است.
در زمان ساسانیان خراسان بنام ایرانشهر مشهور و فرمانروای آنرا سپهبد می نامیدند كه به چهار ناحیه مهم تقسیم می شد: مرو - بلخ و تخارستان - هرات و بوشنج و بادخیز و سجستان - ماوراءالنهر - پس از حمله اعراب بر ایران خراسان تا 42 هجری مستقل بوده در این تاریخ كه در زمان معاویه می باشد سرداران عرب آنجا را تسخیر نمودند و محل مزبور تا سال 205 هجری در تحت تسلط اعراب بود تا در این زمان طاهر ذوالیمینین بر خراسان استیلا یافته و دست خلفای عرب را از آن سرزمین كوتاه كرد و در سال 283 هجری عمرولیث صفاری خراسان را
[ صفحه 21]
ضمیمه سیستان نمود و در سنه 287 اسمعیل سامانی آنرا فتح كرد و پس از آن بترتیب سلاطین غزنوی و سلجوقی و خوارزمشاهی و مغول و تیموریان بر آن تسلط یافتند و مخصوصا خاك خراسان در زمان فتنه مغول آسیب فراوان دیده و اغلب شهرهای مهم و آبادیهای آن خراب و اهالی بی گناه قتل عام شدند و در زمان سلاطین كه اهل تشیع بودند به استان خراسان توجه مخصوصی نموده و می توان گفت آبادی مشهد از آن تاریخ شروع شده كه مورد توجه شیعه قرار گرفته و قبر مقدس امام رضا علیه السلام مزار عمومی و رسمی گشت است و برای تسهیل مسافرت زائرین آستان قدس رضوی بامر شاه عباس جاده خراسان تعمیر و در عرض راه كاروانسراها و آب انبارهای متعدد ساخته شد.
نادرشاه افشار نیز چون از اهالی خراسان بود نسبت بآبادی آنجا علاقه داشته است ولی بعد از آنكه نادرشاه در فتح آباد قوچان بقتل رسید احمدخان ابدالی مشهور به درانی كه فرمانده قوای افغان و ازبك در قشون نادرشاه بود بعنوان خونخواهی نادرشاه قیام نموده وعده ی از افشاریان را مقتول و سایر لشكریان نادر را غارت نموده بقندهار رفت و در این موقع تقی خان شیرازی كه مالیات سند و پنجاب را جمع آوری نموده بود بقندهار وارد و نقود و اموال بیشماری كه همراه داشت بدست احمدخان ابدالی افتاد و مشارالیه بدینوسیله قوت مالی گرفته و توانست بر كابل و سایر نواحی دست یابد و از آن پس بنام احمد شاه نامیده شد و پیشاور را هم فتح كرد و پس از نظم داخلی افغانستان عازم لاهوت شد و آنجا را نیز مسخر ساخته و با احمد شاه گورانی معاهده ای بسته و قرار شد ایالاتیكه نادرشاه از هندوستان گرفته بود جزو افغانستان شود و سپس قصد تسخیر هرات را نموده در این وقت حاكم هرات از جانب شاهرخ میرزای افشار امیرخان
عرب توپچی سابق نادرشاه بود پس از محاصره شهر و ایجاد قحطی ناچار تسلیم شدند و امیرخان كشته شد و احمدشاه درانی بعد از فتح هرات بقصد تسخیر مشهد عزیمت نموده و پس از چهارماه محاصره شهر با شاهرخ میرزا مصالحه نموده و بجانب نیشابور رفت و حاكم نیشابور بحسب ظاهر اطاعت نموده ولی درصدد مقاومت بوده تا هنگام زمستان و فرارسیدن سرمای سخت با مشارالیه به نبرد پرداخت و لشكریان افغان كه در سرما تاب مقاومت نیاوردند با جا گذاردن آذوقه و مهمات بسمت هرات مراجعت و تا رسیدن بمحل قریب هشت هزار از اردوی او تلف شدند و احمد شاه مجددا بقصد تلافی قوای زیادی گردآوری و برای تسخیر خراسان حركت كرد ولی پس از ششماه محاصره مشهد موفقیت نیافته وعده زیادی از قوای او كه به
[ صفحه 22]
طرف سبزوار و بسطام رفته بودند در بین راه بقوای محمد حسنخان دولو كه از سواران قاجار بودند مصادف و تلفات زیاد داده و منهزم شدند و احمد شاه هم از محاصره مشهده خسته شده و با شاهرخ میرزا مصالحه نمود.
بنابراین افغانستان كه تا آن تاریخ قرن 12 جزو خاك ایران بوده بتوسط احمد شاه درانی مجزا و مستقل گردید ولی با وجود این ایالت هرات جزو خاك ایران بوده و حكام آن از طرف پادشاهان ایران تعیین و مالیات آن بخزانه دولت و اصل می گردید و در سال 1210 هجری كه آقا محمدخان قاجار برای سركوبی نادرمیرزا پسر شاهرخ به خراسان لشكر كشید نادرمیرزا به هرات فرار نموده و شاهزاده محمود حاكم هرات نسبت به آغا محمدخان اظهار اطاعت كرده و هدایائی برای او فرستاد و بنام شاه قاجار مسكوكات هرات را سكه زد.
در زمان فتحعلی شاه نیز دو مرتبه حاكم خراسان برای جمع آوری مالیات بهرات رفته و فیروزالدین میرزا حاكم آنجا مالیات و خراج مقرری را پرداخت نموده تا در سال 1232 هجری كه فتح خان وزیر شاه محمود امیر كابل هرات را تسخیر و بقصد مشهد عزیمت كرد شجاع السلطنه حاكم خراسان با او جنگیده و در محل كافر قلعه شكست سختی بر او وارد و فتح خان مغلوب و فراری گردید و مجددا در سال 1236 هجری مالیات های عقب افتاده هرات وصول گردید در سال 1249 محمد میرزا پسر عباس میرزای ولیعهد برای تنبیه والی هرات آنجا را محاصره ولی چون در آن موقع پدرش فوت كرد با حاكم هرات صلح كرده و پس از اخذ مالیات برای اشغال مقام ولیعهدی به تهران آمد.
و در موقعی كه محمد میرزا بسلطنت رسیده بود كامران میرزا حاكم هرات از دادن مالیات استنكاف نموده و در سال 1253 محمد شاه به هرات اردو كشی نمود و آنجا را محاصره نموده ولی بدبختانه در این تاریخ چون انگلیسها از تسلط ایران بر هرات كه معبر هندوستان است بیمناك بودند با شاهزاده كامران میرزا مساعدت مالی و لشكری نموده و چون نتیجه نگرفتند بر خلاف معاهده سال 1194 شمسی كه مطابق با 1230 هجری است و بموجب آن دولت انگلیس متعهد بود در جنگ میان ایران و افغان مداخله نكند بمداخله پرداخته و حتی ناوهای جنگی خود را بجزیره خارك فرستاد و محمد شاه را مجبور بترك محاصره هرات نمود (در سال 1254 هجری) در این موقع دولت انگلیس رسما برای تصرف افغانستان اقدام و پس از جنگهای خونین افغانستان و یكقسمت از حاشیه شرقی ایران را تصرف نمود ولی اهالی غیور
[ صفحه 23]
افغانستان زیر بار تسلط انگلیسها نرفته و پس از جنگهای متعدد و خونین انگلیسها را وادار بترك خاك افغانستان نمودند.
پس از كامران میرزا یار محمدخان وزیر و حاكم هرات شد و پس از او در سال 1268 محمدخان بجای پدر حاكم هرات شد و به ناصرالدین شاه اظهار اطاعت كرد ولی دوست محمدخان كه رقیب او بود متوسل به انگلیسها شده و بر ضد محمدخان و دولت ایران بكمك قوای انگلیسی شورش نمود در همین اوان اهالی هرات بر محمدخان شوریده و بجای او محمد یوسف میرزا را كه از مشهد بهرات رفته بود و از شاهزادگان ایرانی بوده بحكمرانی هرات برگزیدند و ناصرالدین شاه نیز حسام السلطنه حاكم خراسان را مأمور سركوبی دوست محمد كه از طرف انگلیسها تقویت می شد كرد و در سال 1272 شهر غوریان تسلیم شده و هرات تحت محاصره درآمد و پس از مدتها جنگ در 25 صفر 1273 هجری شهر هرات بتصرف قوای ایران درآمد و در همین موقع بیشتر خوانین و رؤسای طوائف افغانستان نزد حسام السلطنه رفته و اظهار اطاعت كردند ولی چون انگلیسها با تصرف هرات از طرف ایران موافق نبوده و آنرا مخالف سیاست استعماری خود در هندوستان می دانستند با دوست محمدخان مجددا معاهده بسته و با دادن پول و مهمات جنگی او را وادار بجنگ با ایران نموده و بعلاوه ناوهای جنگی خود را بر خلاف اصول بین المللی دوباره بآبهای خلیج فارس فرستادند و پس از مدتی زد و خورد و اعمال نفوذ سیاسی از ناحیه انگلیسها عاقبت ناصرالدین شاه را وادار بتخلیه هرات نمودند.
بنابراین آنچه گفته شد از دست رفتن ایالت هرات بواسطه اعمال نفوذ سیاسی و استعماری دولت انگلیس بوده كه از 300 سال قبل بوسائل مختلفه درصدد تضعیف دولت ایران برآمده و همیشه از راه حیله و با دسایس مختلفه تفكیك قسمتهای مختلفه خاك ایران را بر خلاف موازین حقوق بین المللی فراهم ساخته اند و همین سیاست را دوباره بلوچستان و بحرین و جزایر خلیج فارس نموده اند كه در محل خود بتفصیل اعمال نفوذ خلاف قانون انگلیسها توضیح داده شده و اینك نیز در مورد تفكیك هرات از ایران نیز قدری به تفصیل پرداخته و با دلایل ثابت نمود كه همیشه دولت انگلیس با اعمال نفوذ سیاسی و نظامی در كارهای دولت ایران مداخله نموده است سیاست استعمار و استثمار اجانب كشور عزیز ما را از هستی و فضیلت ساقط نموده و ملیت ما را هم آغشته بخونهای ناپاك كرده تا بدین انحطاط رسیده است و جبران آن فقط با عصبیت دینی میسر است و بس!؟
[ صفحه 24]
سازمان اداری خراسان
استان خراسان از لحاظ قانون تقسیمات كشور مركز از شهرستانهای مشهد - قوچان درگز - بجنورد - نیشابور - سبزوار - تربت حیدریه - بیرجند - فردوس - كاشمر - گناباد بوده و از حیث سازمان اداره كل آمار و ثبت احوال بادارات آمار مشهد - سبزوار - نیشابور - قوچان - بجنورد - تربت حیدریه - تربت جام - كاشمر - گناباد - طبس - بیرجند تقسیم و این تقسیم نسبتا پایدار است تا سیاست روز چكند؟! و من حیث المجموع استان خراسان از 11 شهرستان و 136 دهستان و 6413 قریه تشكیل شده و جمعیت آن تا آخر سال 1329 بالغ بر 2303311 نفر می باشد. [2] .
خراسان شرق هندوستان است و از آبادی های خاور میانه بشمار می رود، خراسان در تاریخ سیاسی خود تحولاتی دیده مدتی ماوراءالنهر جزو مملكت خراسان بوده «سال 372 هجری» و مركز فرمانروائی آنجا بخارا بوده و در تاریخ پادشاه خراسان را «ملك شرق» می گفتند نیشابور بزرگترین شهرهای ایران بشمار می رفته كه 6 میلیون جمعیت داشته است.
[1] نزهة القلوب صفحه 147.
[2] براي جغرافياي خراسان و اسامي دهات آن بكتاب ديه هاي ايران نشريه اداره كل آمار وزارت كشور و جغرافياي رزم آراء مراجعه شود.